माझ्या आयुष्यात अनेक केसेस मी हाताळल्या आहेत. पण ती केस विशेष होती. संध्या धावडे ही एक सुंदर नवतरुणी. ती १७ वर्षांची होती. गोरी गोरी पान, मोठे रेखीव डोळे, पण डिप्रेशनमुळे तिच्या डोळ्याभोवती काळे डाग स्पष्ट दिसत होते. तिचे बाबा जेव्हा तिला माझ्या क्लिनिकमध्ये घेऊन आले तेव्हा ती खुपच घाबरलेली होती. तिचे बाबा ज्ञानेश धावडे, ते सुद्धा दिसायला देखणे. पण मुलीच्या अशा अवस्थेमुळे त्यांचा चेहरा थकलेला दिसत होता. मी त्या दोघांना बसायला सांगितलं. संध्याची नजर स्थिर नव्हती. ती पाच सेकंद सुद्धा एका ठिकाणी पाहू शकत नव्हती. तिला पाहताच मला तिची दया आली. माझ्या मुलीच्याच वयाची ती. इतकी गोड मुलगी… नेमकं काय झालं असेल हिला? हसायचं, बागडायचं वय हिचं. या सर्व विचारांनी माझं मन ग्रासून गेलं. ज्ञानेश धावडे मला संध्याबद्दल सांगणार, इतक्यात मी त्यांना हाताने इशारा करुन थांबायला सांगितलं.
मी संध्याला विचारलं, “काय नाव तुझं बेटा”. संध्याची भिरभिरणारी नजर आता माझ्याकडे एकटक पाहू लागली. मी अशा अनेक पेशेंट्सना भेटते. पण खरं सांगू का? तिच्या त्या विचित्र भेदक नजरेने माझ्या काळजात धस्स झालं. अहो, सायकॉलॉजिस्ट असले म्हणून काय झालं? माणूस आहे मी. मी तिला पुन्हा विचारलं, “बेटा नाव सांग तुझं”. तर ती हू नाय की चू नाय. नुसती पाहातंच होती आणि एकाएकी ती जोरात किंचाळली. मी आणि धावडे आम्ही दोघे दचकलो. मला तर काहीच कळेना. कारण तिची किंकाळी भयाण होती. माझं ह्रदय धडधडत होतं. खरं सांगायचं तर मी दचकले नव्हते… मी घाबरले… पण मी चेहर्‍यावर भिती दाखवली नाही. इतक्या वर्षांचा अनुभव आहे माझा. ज्ञानेश धावडे तिला शांत करु लागले. ती प्रचंड घाबरलेली वाटत होती. पण माझ्याकडे पाहून घाबरण्यासारखं काय? धावडेंनी तिच्या डोक्यावरुन मायेने हात फिरवला आणि तिला शांत केलं. मी पाण्याचा ग्लास पुढे केला. धावडेंनी तिला पाणी पाजलं. अक्षरशः गटागटा पाणी प्यायली ती. ती पुन्हा माझ्या दिशेने पाहू लागली. पण माझ्या लक्षात आलं की ती माझ्या दिशेने जरी पाहत असली तरी माझ्याकडे पाहत नाही. मी हळूच मागे वळून पाहिलं आणि पुन्हा संध्याकडे पाहिलं. मी तिला विचारलं, “मागे कुणी आहे का माझ्या?”. तर तिने होकारार्थी मान हलवली. माझ्या ह्रदयातली धडधड पुन्हा वाढली. “कोण आहे?” मी विचारलं. संध्या थरथरत्या ओठांनी म्हणाली, “तिच…”. तिच? ती म्हणजे कोण? असं मी मनातल्या मनात म्हटलं. मी पुन्हा विचारलं “ती कोण?”. तर तिने आपली मान थोडीशी उजव्या बाजूला वाकवली आणि विचित्र नजरेने माझ्याकडे पाहू लागली. संध्याची अवस्था पाहून मला तिला प्रश्न विचारुन हैराण करायचं नव्हतं. मी धावडेंना विचारलं, “काय झालंय नेमकं?” धावडेंच्या कपाळावर आठ्या आल्या. त्यांनी दीर्घ श्वास घेतला आणि बोलायला लागले. “काय सांगू मॅडम. माझी संध्या अगदी हुशार मुलगी. अभ्यासात म्हणा, खेळात म्हणा, पण गेल्या एक वर्षापासून हे सगळं विचित्रच घडतंय.” “एक वर्ष? अहो मग वर्षभर तुम्ही होता कुठे? तुम्ही सायकॉजिस्टचा सल्ला याआधी घेतला होता का?” मी त्यांचं वाक्य कापत म्हटलं. “नाही… पण… आता कसं सांगू? माझाही या गोष्टींवर विश्वास नाही. पण आम्ही मांत्रिक…”. “काय? मांत्रिक? तुमचं डोकं तर ठिकाणावर आहे मिस्टर धावडे. तुम्ही सुशिक्षित दिसता. अहो मांत्रिक वगैरे या असल्या भोंदूंवर तुम्ही विश्वास ठेवता? म्हणजे तुम्हाला काय म्हणायचंय? तुमच्या मुलीला भूताने झपाटलंय” तर अचानक संध्या विक्षिप्तासारखी हसू लागली. मी पुन्हा दचकले. संध्याकडे पाहत धावडे म्हणाले, “माझाही विश्वास नव्हता मॅडम असल्या गोष्टींवर. पण हे असं रोजचं होत होतं. कशीतरीच वागायला लागली ही. माझ्या काही मित्रांनी सांगितलं की ही काहीतरी बाहेरची बाधा आहे. कित्येक मांत्रिकांना दाखवलं. पण काहीच फरक पडला नाही.”
मी अगदी अधिकारवाणीने म्हटलं, “तुम्ही खुप मोठी चूक केलीत मिस्टर धावडे. तुम्ही हिला आधीच माझ्याकडे आणायला पाहिजे होतं”. असं म्हणत मी सहज संध्याकडे पाहिलं. तर ती स्मित करत माझ्याकडेच पाहत होती. पण तिच्या स्मित करण्यामागे प्रसन्नता नव्हती तर तुच्छता होती. मी बेल वाजवून माझी ऍसिस्टंट, सुप्रियाला बोलवलं व संध्याला माझ्या केबीनमधून बाहेर घेऊन जायला सांगितलं. कारण मला धावडेंशी खाजगीत बोलायचं होतं. काही गोष्टी संध्यासमोर बोलणं शक्य नव्हतं. अगदी खरं सांगायचं तर संध्याची ती भयानक नजर मला अस्वस्थ करत होती. सुप्रियाने संध्याला तिच्यासोबत यायला सांगितलं. तशी ती मुकाट्याने उठली आणि सुप्रियासोबत चालू लागली. सुप्रियाने बाहेर जाण्यासाठी दार उघडलं, पण संध्या अचानक थबकली आणि तिने गर्रकन मागे वळून पाहिलं व अगदी सावकाश म्हणाली “ती अजूनही तुमच्या मागेच आहे”. माझ्या काळजात चर्रर्रर्र झालं. मला ग्लासातलं पाणी प्यावसं वाटत होतं. पण माझी अवस्था मला धावडेंना दाखवायची नव्हती. नाहीतर एक सायकॉलोजिस्ट म्हणून त्यांचा माझ्यावरचा विश्वास उडाला असता. त्या दोघी बाहेर गेल्या. मी धावडेंना सर्व सविस्तर सांगायला सांगितलं. “मी मघाशी सांगितलं तसंच संध्या प्रचंड हुशार मुलगी. एक वर्षाआधी जर तुम्ही हिला पाहिलं असतं तर तुमचा विश्वासच बसला नसता. सतत हसत, खिदळत असे. तिच्या कॉलेजमध्ये आणि मित्र मैत्रीणींमध्ये खुपच फेमस होती संध्या. तिच्या मनमिळावू स्वभावामुळे तिचा मित्रपरिवार खुप मोठा. पण… पण त्या रात्री… ती क्लासला गेली होती. खुप पाऊस असल्यामुळे तिला घरी यायला रिक्षा मिळाली नाही. ती चालतंच घरी आली. ती घरी आली, पण कुणाशीच काहीच बोलली नाही. अगदी शांत होती. तिच्या आईने तिला विचारलंही काय झालंय? पण ती काहीच सांगायला तयार नाही. ती गप्प गप्प राहायची. अधनं मधनं किंचाळायची. एकटक बघत राहायची, तर कधी कधी भिरभिर भिंगरीसारखे डोळे फिरवायची. मला काहीच कळत नव्हतं. मी आणि माझी बायको आम्हाला काहीच सुचत नव्हतं. शेवटी मित्रांच्या सल्ल्याने मी तिला मांत्रिकाकडे घेऊन गेलो. मग अनेक मांत्रिकांकडे चकरा मारल्या. काही उपयोग झाला नाही. आता तुम्हीच माझ्या मुलीला बरं करु शकता. मॅडम प्लिज माझ्या मुलीला यातून बाहेर काढा. मला काहीच कळत नाही. प्लिज… माझ्या मुलीला वाचवा” धावडे अगदीच गयावया करु लागले. मी त्यांना शांत राहण्यास सांगितलं.
“तुम्ही मला आता जे सांगितलं. त्यावरुन काहीच स्पष्ट होत नाही. नेमकं काय झालंय हे स्पष्ट झालं नाही. कारण कोणतीही गोष्ट अचानक घडत नाही. त्यामागे काहीतरी कारण असतंच. संध्याच्या या अशा वागण्याला सुद्धा काहीतरी ठोस कारण असणारच. म्हणजे त्या रात्रीपासून जरी ती अशी वागू लागली असली तरी त्या आधीपासूनच तिच्या विचित्र वागण्याची प्रोसेस तिच्या मनात सुरु झाली असावी किंवा त्या रात्री येताना वाटेत तिने असं काहीतरी पाहिलं असेल जेणेकरुन ती घाबरली किंवा तुमच्या कुटुंबात एखादी व्यक्ती अशी मानसिक रुग्ण असेल…” “नाही आमच्या अख्ख्या घराण्यात असं कुणीच नाही.” माझं वाक्य कापत धावडे म्हणाले. “ओह… आय सी… पण मला तुमच्या घरातल्या इतर व्यक्तींनाही भेटायचंय. कोण कोण राहतं तुमच्या घरात?” धावडे म्हणाले, “आम्ही तिघेच… मी, माझी बायको आणि संध्या.” “ओके, तुमचे बाकीचे नातेवाईक? तुमच्याकडचे आणि तुमच्या पत्नीकडचे सुद्धा… ते इथेच मुंबईत राहतात का? मी फक्त जवळच्या नातेवाईकांबद्दल विचारतेय.” “होय… तसे बरेच जण मुंबईत राहतात. काही असतात गावाला…” धावडे विचार करत म्हणाले. “ठिकाय. मला वाटतं आज एवढं पुरे. आपण परवा भेटू. परवा तुम्ही तुमच्या पत्नीला सोबत आणा. मला त्यांच्याशीही बोलायचंय.” धावडे संकोच करत म्हणाले, “पण… माझी संध्या… बरी होईल ना?” “मिस्टर धावडे तुम्ही वर्षभर नको ते प्रयत्न केलेत. आता मला माझे प्रयत्न करु द्या. पण तुमच्या सहकार्याशिवाय मी काहीच करु शकत नाही.” धावडेंनी होकारार्थी मान हलवली. मी बेल वाजवली तशी माझी ऍसिस्टंट दरवाजातून डोकावली. मी तिला संध्याला घेऊन यायला सांगितले. ती संध्याला घेऊन आली. मी संध्याला बसायला सांगितले. संध्या आता माझ्याकडे पाहत नव्हती. मी यावेळी थोडसं धाडस करुन संध्याला विचारलं, “आता ती माझ्या मागे उभी नाही ना?” संध्याने नकारार्थी मान हलवली. मी स्मित केलं. तशी संध्यानेही स्मित केलं. आता तिच्या स्मितमध्ये थोडासा गोडवा होता. कदाचित तिला जेव्हा “ती” दिसत असेल तेव्हाच ती अशी विचित्र वागत असेल. “मिस्टर धावडे तुमची मुलगी खुपच गोड आहे. संध्या, माझी मुलगी सुद्धा तुझ्याच वयाची आहे आणि तुझ्यासारखीच गोड आहे.” संध्या हसली. मी धावडेंकडे पाहत म्हणाले, “मिस्टर धावडे, आता आपण परवा भेटू आणि हो, परवा तुमच्या पत्नीला घेऊन या.” संध्याने पुन्हा माझ्याकडे पाहिलं. आता ती माझ्या मागे नाही तर माझ्याकडेच पाहत होती. तिची नजर पुन्हा भयानक वाटू लागली. तिला काहीतरी सांगायचंय. पण ती कशात तरी गुंतलीय. नेमकं काय झालं असेल संध्याला? या विचाराने मी चिंतीत झाले. मी त्या दोघांना आता जायला सांगितलं. त्या रात्री मला व्यवस्थित झोप लागली नाही. मला संध्याची ती भयाण नजर दिसत होती. मी तिच्या विचारात पूर्णपणे गढून गेले होते. मला जशी तिच्या नजरेची भिती वाटत होती. तशीच किची काळजी सुद्धा वाटत होती. एकदा माझ्या मनात आलं की हिला खरंच काही बाहेरची बाधा तर झाली नसेल ना? पण लगेच मी माझ्या मनाला बजावलं. तू सायकॉलॉजिस्ट आहेस. पण निसर्गाची अनेक कोडी आपल्याला सुटलेली नाहीत, हे सुद्धा तितकंच खरं. असो. आता मी आतूरतेने परवाची वाट पाहू लागले आणि तो दिवस उजाडला.
संध्याकाळी ६ वा मी धावडेंना अपॉईंटमेंट दिली होती. ६ वाजून गेले, पण धावडे आले नाहीत. ६.३० वाजले. मला वाटलं, आता काही ते येणार नाहीत. पण ६.३५ ला ते आले. मी थोडीशी त्यांच्यावर रागावले. “इतका उशीर केलात तुम्ही? अहो, असं चालत नाही.” धावडेंनी अगदी नम्रपणे माझी क्षमा मागितली. मी त्यांना बसायला सांगितलं. धावडेंनी संध्याला खुर्चीवर बसवलं व आपल्या पत्नीलाही त्यांनी बसायला सांगितलं. तसं मी त्यांच्याकडे जरा रोखून पाहिलं. धावडेंनी त्यांच्या पत्नीची ओळख करुन दिली. “ही संध्याची आई रेणुका…” मी माझ्या मनाला कणखर केलं आणि दीर्घ श्वास घेत त्या रिकाम्या खुर्चीकडे पाहत “नमस्कार” म्हटलं…
ती संध्यकाळ मी कधीच विसरु शकत नाही. आमच्या क्षेत्रात असे अनुभव येतंच असतात. पण हा अनुभव मनाला हादरवून टाकणारा होता. संध्याच्या वडीलांमुळेच संध्याची मानसिक स्थिती बिघडली. त्यांची पत्नी एक वर्षा आधी वारली होती. पण त्यांनी तिला मनात जिवंत ठेवलं होतं. सतत भितीच्या आणि विचित्र वातावरणात राहिल्यामुळे संध्यालाही मानसिक त्रास झाला. आता दोघेही मानसिक रुग्णालयात ट्रिटमेंट घेत आहेत. संध्या आता हळू हळू बरी होतेय. तिला आता “ती” दिसत नाही. पण तिचे बाबा अजूनही मनाने आपल्या मृत पत्नीसोबत राहत आहेत…
लेखक: जयेश शत्रुघ्न मेस्त्री
